Falë autorëve më të shitur si Jonathan Haidt dhe Jean Twenge, publiku është bërë gjithnjë e më i vetëdijshëm për rritjen e shpejtë të çështjeve të shëndetit mendor midis të rinjve në shumë vende perëndimore. Paralajmërimet e tyre për ndikimin shkatërrues të mediave sociale kanë pasur një efekt, të reflektuar jo më pak në një valë shkollash në të gjithë Evropën që ndalojnë telefonat inteligjentë .
Ndonëse është mirë të tërhiqet vëmendja ndaj ritmeve në rritje të depresionit dhe ankthit, ekziston rreziku për t’u fiksuar në shpjegime të thjeshta që e reduktojnë problemin në variabla teknike si “koha para ekranit”.
Një shenjë dalluese e argumenteve të Twenge dhe Haidt është përdorimi i tyre i linjave të tendencës për lloje të ndryshme shqetësimesh psikologjike, duke treguar rritje pas vitit 2012, të cilin Haidt e quan fillimi i “rindërtimit të madh” kur telefonat inteligjentë u përhapën gjerësisht. Kjo metodë është kritikuar për theksimin e tepërt të korrelacioneve që mund të thonë pak për shkakësinë. Një problem tjetër është afati kohor i kufizuar i këtyre analizave.
Shumica e grafikëve në librin e Haidt-it The Anxious Generation fillojnë rreth vitit 2002 dhe përfundojnë rreth vitit 2018 . Nxjerrja e konkluzioneve përfundimtare nga vetëm 16 vjet të dhëna paraqet disa sfida.
Një sfidë e tillë është se rritjet e mëparshme janë të errësuar. Për shembull, kur Haidt tregon një rritje të shqetësimit psikologjik në vendet nordike duke filluar nga viti 2010, ne nuk shohim se çfarë ka ndodhur para vitit 2002. Rrezikon të krijojë përshtypjen se asgjë nuk ka ndryshuar përpara përhapjes së telefonave inteligjentë.
Megjithatë, në Suedi, Agjencia e Shëndetit Publik ka mbledhur të dhëna për mirëqenien mendore tek të rinjtë që nga viti 1986 . Duke parë çështjet e vetë-raportuara me humor të ulët, është e qartë se ka pasur një tendencë më të gjatë në rritje që nga vitet 1980.
Në mënyrë të ngjashme, megjithëse vitet 2010 sollën një rritje në mesin e vajzave, problemet e gjumit janë rritur shumë kohë përpara prezantimit të telefonave inteligjentë.
Ne shohim gjithashtu një fillim të hershëm të çështjeve në rritje të shëndetit mendor në vende si Norvegjia dhe MB. Sipas një rishikimi në revistën Psychological Medicine, prevalenca e raportuar e kushteve të qëndrueshme të shëndetit mendor midis 4-24-vjeçarëve u rrit gjashtëfish në Angli midis 1995 dhe 2014 dhe më shumë se dyfishuar në Skoci midis 2003 dhe 2014.
SHBA tregon gjithashtu një rritje afatgjatë të çështjeve të shëndetit mendor. Twenge, një nga kritikët më të shquar të përdorimit të smartfonëve për të rinjtë, shkroi në vitin 2000 se “fëmija mesatar amerikan në vitet 1980 raportoi më shumë ankth sesa pacientët psikiatrikë të fëmijëve në vitet 1950”.
Në vitin 2011, ajo vuri në dukje se “pothuajse të gjitha provat e disponueshme sugjerojnë një rritje të mprehtë të ankthit, depresionit dhe çështjeve të shëndetit mendor midis të rinjve perëndimor midis fillimit të shekullit të 20-të dhe fillimit të viteve 1990”.
Kjo na sjell në një mister që thellohet kur shqyrtojmë sondazhet Botërore të Shëndetit Mendor – një seri anketash psikiatrike në komunitet të koordinuara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë dhe të kryera në 30 vende.
Në 17 nga 18 problemet mendore , ekziston një model i qëndrueshëm i prevalencës që është më i ulët në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme më të ulëta sesa në vendet me të ardhura të larta. Ky ndryshim i fortë, i cili bie në kontrast të fortë me modelet e shëndetit fizik, nuk mund të shpjegohet me aksesin në smartphone, pasi sondazhet kombëtare u kryen midis 2001 dhe 2011.
Pra, çfarë mund të shpjegojë këtë variacion gjeografik dhe historik përtej prezantimit të telefonave inteligjentë dhe mediave sociale?
Shumë akademikë, duke përfshirë edhe mua, kanë vënë në dukje faktorë të tillë si një intolerancë në rritje për pasigurinë në modernitet, një fiksim – individual dhe kolektiv – në shmangien e rrezikut , intensifikimin e ndjenjave të pakuptimësisë në punë dhe jetë më gjerësisht dhe rritje të pabarazisë kombëtare të shoqëruar me status në rritje në ankth. Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se shkenca sociale deri më tani nuk ka arritur të japë përgjigje përfundimtare.
Dikush mund të pretendojë se të gjitha problemet sociale, madje edhe ato që shkenca sociale ende nuk i ka kuptuar plotësisht, ndikojnë në shëndetin mendor. Duket e pamundur që sfidat politike dhe sociale me të cilat përballemi të mos ndikojnë në mirëqenien tonë. Reduktimi i çështjes në variabla të izoluar, ku zgjidhja mund të duket se është futja e një politike të re (si ndalimi i telefonave inteligjentë) ndjek një logjikë teknokratike që mund ta kthejë shëndetin e mirë në një çështje për ekspertët.
Rreziku me këtë qasje është që shoqëria në tërësi të përjashtohet nga analiza. Një rrezik tjetër është se politika është shteruar nga kuptimi. Nëse pyetjet politike si diskriminimi strukturor, pasiguria ekonomike, ekspozimi ndaj dhunës dhe përdorimi i opioideve nuk konsiderohen si formësimi i mirëqenies sonë, çfarë motivimi mbetet për të ndërmarrë veprime për këto çështje?
Autor: Roland Paulsen, sociolog
Solli në shqip: Prinderimi.com
*Klikoni KËTU për t´u bërë pjesë e kanalit zyrtar të Rrjetit të Prindërve të Kosovës në Viber.
