Një studim i ri po lidh kohën e tepërt para ekranit në vitin e parë të fëmijës me uljen e aftësive njohëse më vonë në jetë. Hulumtimi, i botuar më 30 janar 2023 në “JAMA Pediatrics”, tregon se fëmijët e ekspozuar ndaj ekranit për një mesatare prej dy orësh në ditë performuan më keq në vëmendjen dhe funksionet ekzekutive në moshën 9-vjeçare.
Për fat të mirë, ka rekomandime nga ekspertët se çfarë kohe para ekranit është e përshtatshme për fëmijën tuaj, në varësi të moshës së tyre. Ka gjithashtu mënyra se si kujdestarët mund të moderojnë dhe menaxhojnë kohën e ekranit të fëmijës së tyre për të ndihmuar që fëmijët të kenë një marrëdhënie të shëndetshme me ekranet e tyre.
Çfarë është koha para ekranit?
E thënë thjesht, “koha para ekranit është çdo kohë që kaloni në ekran”, thotë Jennifer Cross, M.D., një pediatre e specializuar në pediatrinë zhvillimore dhe të sjelljes në “Spitalin e Fëmijëve në Nju Jork-Presbyterian Komansky” dhe asistent profesor i pediatrisë klinike në “Weill Cornell Medicine”.
Më konkretisht, kjo përfshin përdorimin e telefonave, tabletave, kompjuterëve, televizorëve dhe videolojërave. Një fëmijë është i angazhuar në kohën para ekranit kur shikon TV ose përmbajtje të tjera video, shfleton në internet, luan videolojëra ose përdor media sociale ose aplikacione të tjera.
Cilat janë udhëzimet për kohën para ekranit për fëmijët?
Pyesni veten se sa kohë para ekranit është e përshtatshme për fëmijën tuaj? “Akademia Amerikane e Pediatrisë” (AAP) ofron udhëzime për menaxhimin e duhur të kohës para ekranit për grupmosha të ndryshme.
Nën moshën 2 vjeç
Për fëmijët nën moshën 2 vjeç, AAP rekomandon kohë shumë të kufizuar para ekranit, me përjashtim të bisedës me video. Pasi fëmijët arrijnë moshën 18 deri në 24 muaj, prindërit mund të fillojnë të prezantojnë media me cilësi të lartë.
Këshillohet që fëmijët 18 deri në 24 muajsh të konsumojnë media vetëm kur një i rritur është aty për të parë me ta dhe për të folur me ta për atë që po shikojnë. Fëmijët nuk duhet të përdorin mediat vetë në këtë moshë.
Mosha 2 deri ne 5
Pasi një fëmijë mbush moshën 2 vjeç, rekomandohet të kufizohet koha e tij para ekranit në një orë në ditë. Të rriturit duhet të shikojnë ende programe me fëmijën e tyre dhe të zgjedhin media që është “interaktive, jo e dhunshme, edukative dhe pro-sociale”, thotë AAP.
Mosha 5 deri ne 8
Në moshat 5 deri në 8 vjeç, është e rëndësishme që prindërit dhe kujdestarët të vazhdojnë të monitorojnë përdorimin e medias së fëmijës së tyre, veçanërisht për t’u siguruar që të mos ndikojë në aktivitete të tjera të rëndësishme si gjumi dhe ushtrimet fizike dhe për t’u siguruar që është e sigurt dhe e shëndetshme për ta parë.
Në këtë grupmoshë e lart, nuk ka më një rekomandim të caktuar për sa kohë duhet të angazhohet një fëmijë me kohën para ekranit në baza ditore. Jacob Holzman, Ph.D., psikolog klinik i fëmijëve dhe adoleshentëve në “Spitalin e Fëmijëve në Kolorado”, shpjegon se kjo është për shkak se shumë shoqata profesionale, duke përfshirë AAP dhe “Akademinë Amerikane të Psikiatrisë së Fëmijëve dhe Adoleshentëve” (AACAP), kanë përcaktuar se nuk ka prova të mjaftueshme për një qasje gjithpërfshirëse. Në vend të kësaj, i takon familjeve të përcaktojnë se çfarë është e drejtë për fëmijët e tyre pasi të kenë kaluar moshën parashkollore.
Mosha 9+
Sapo një fëmijë hyn në moshën dymbëdhjetë vjeçare dhe adoleshencë, përdorimi i medias bëhet më shumë një bisedë. AAP rekomandon që prindërit të flasin me fëmijët e tyre për mënyrën se si ata përdorin median, çfarë po shohin dhe çfarë po mësojnë përmes përdorimit të tyre.
Cilat janë rreziqet e kohës së tepërt para ekranit?
Siç zbuloi studimi i fundit i JAMA, koha e tepërt para ekranit në fillim të jetës mund të nënkuptojë probleme kognitive më vonë. Kjo për shkak se funksionet që zhvillohen në vitet e para ndikohen lehtësisht nga ndikimet mjedisore, si ekranet. Kur një foshnjë ekspozohet në ekran, ata sfidohen të përpunojnë informacionin që po shohin në ekran, pasi ai është menduar për trurin më të zhvilluar të fëmijëve më të rritur dhe të rriturve. Ky përpunim në një moshë kaq të hershme ndikon në rrugët shqisore të trurit, i cili më pas krijon një deficit të atyre burimeve më vonë në fëmijëri.
Edhe pse është e vështirë të lidhësh drejtpërdrejt shumë kohën në ekran me çështjet shëndetësore për shkak të një morie faktorësh që mund të kontribuojnë në çdo problem, ka rreziqe të tjera të mundshme që lidhen me një tepricë të kohës para ekranit.
Shtimi në peshë
Sipas një studimi të vitit 2017 të botuar në revistën “Pediatrics”, “shumë studime vëzhguese zbulojnë lidhje midis ekspozimit ndaj mediave në ekran dhe rritjes së rreziqeve të obezitetit”. Kjo lidhje besohet të jetë e lidhur me sjelljet që asociohen me kohën para ekranit, të tilla si ushqimi shtesë gjatë shikimit, ekspozimi ndaj reklamave që përmbajnë ushqime dhe pije jo të shëndetshme dhe më pak kohë të shpenzuar për të fjetur[2].
Më pak kohë për të qenë aktiv
Ndoshta një tjetër kontribues potencial në shtimin e peshës është se koha e tepërt para ekranit mund t’i bëjë fëmijët të kalojnë më pak kohë duke qenë aktivë. Rezultatet e një hulumtimitë botuar në “JAMA Pediatrics” në 2022 raportuan se një “ndërhyrje për reduktimin e mediave të ekranit rezultoi në një rritje të konsiderueshme në angazhimin e fëmijëve në aktivitetin fizik[3]”. Një studim tjetër, i botuar në vitin 2014 në revistën kërkimore “Obesity”, zbuloi se një nga parashikuesit e një indeksi më të ulët të masës trupore (BMI) ishte më pak kohë e shpenzuar duke parë TV[4].
Probleme me gjumin
Gjumi është një fushë tjetër ku përdorimi i medias mund të ndikojë, veçanërisht kur programi shikohet shumë afër kohës së gjumit. Kjo mund të jetë për shkak të dritës blu të emetuar nga pajisjet, ose thjesht nga shikimi i përmbajtjes aktivizuese. Ekspozimi i shtuar ndaj mediave, ose të kesh një pajisje si telefon ose televizor në dhomën e gjumit, lidhet me më pak gjumë në natë, sipas një studimi në “Pediatrics”[5]. Më tej, një studim i publikuar në “Acta Pediatrics: sugjeron se edhe kohëzgjatja e gjumit të foshnjave ndikohet kur ata ekspozohen ndaj mediave të ekranit në mbrëmje[6].
Ndikimet në performancën e shkollës
Disa studime sugjerojnë se përdorimi i caktuar i mediave mund të ketë gjithashtu një ndikim në performancën e fëmijës suaj në shkollë. Sa më shumë TV dhe video lojëra të shikojnë fëmijët dhe adoleshentët, aq më shumë mund të vuajë performanca e tyre akademike, sipas një studimi të vitit 2019 në “JAMA Pediatrics”[7].
Edhe pse studimi zbuloi se kjo lidhje ishte veçanërisht e theksuar tek adoleshentët, një artikull kërkimor i botuar në revistën “PLOS One” sugjeron që edhe nxënësit më të vegjël janë gjithashtu në rrezik të ndikohen. Kur fëmijët qëndruan më shumë se dy orë para ekranit, kishte një rrezik të shtuar për kushtet shëndetësore, veçanërisht çështjet e pavëmendjes. Studimi zbuloi se kjo lidhje është më e madhe se ajo e faktorëve të tjerë, duke përfshirë faktorët socio-ekonomikë, stresin e prindërve dhe gjumin[8].
Si mund ta menaxhoj kohën para ekranit të fëmijës tim?
Ndoshta mënyra më e mirë për të menaxhuar kohën para ekranit të fëmijës suaj është të krijoni një dialog të hapur rreth përdorimit të medias dhe të siguroheni që të gjithë në familje të kenë një qasje të vendosur.
Një mënyrë për ta bërë këtë më të lehtë është duke krijuar një plan mediatik familjar, të cilin mund ta konfiguroni përmes një shablloni të ofruar nga AAP. Bërja e një plani ju lejon të zgjidhni prioritetet për përdorimin e medias nga familja juaj—si p.sh. t’i kushtoni kohë pa ekran ose të angazhoheni për të mbajtur përdorimin e medias të balancuar me aspekte të tjera të jetës—dhe më pas të vendosni për hapat që do të ndërmerrni si familje për t’i përmbushur ato qëllimet.
“Kjo qasje e personalizuar ka për qëllim të ndihmojë familjet të gjejnë se cilat kufizime janë realiste, çfarë lloje të përdorimit të medias i përshtatet vlerave të tyre familjare dhe mënyrave për të komunikuar hapur rreth balancimit të përdorimit të ekranit dhe aktiviteteve të tjera si familje,” thotë Dr. Holzman.
Ajo që është e dobishme për krijimin e këtij lloji të planit është që të gjithë në familje janë të përfshirë, thotë Dr. Cross. “Gjëja që ndihmon më së shumti – parimi që qëndron pas planit të medias familjare – është se ne po e bëjmë këtë si familje,” shpjegon ajo. “Kështu që mami dhe babi nuk ulen aty në telefonat e tyre dhe të thonë “nuk mund ta kesh telefonin.” Prindërit duhet të jenë shembull për fëmijën.”
Cilat janë mënyrat e shëndetshme për ta lejuar fëmijën tim të ketë kohë para ekranit?
Koha para ekranit nuk është gjithmonë e keqe, veçanërisht kur prindërit dhe kujdestarët udhëzojnë sesi fëmija i tyre të angazhohet me median dhe monitorojnë se me çfarë media angazhohet fëmija i tyre. Këtu janë disa këshilla që prindërit duhet të kenë parasysh:
- Shikoni së bashku me fëmijën tuaj dhe bisedoni me të për atë që po shikon.
- Zgjidhni përmbajtje edukative me cilësi të lartë, interaktive, si televizioni jokomercial.
- Mos hezitoni të vendosni kufizime, të tilla si pa telefon gjatë vakteve ose një deri në dy orë para gjumit.
- Udhëheqni me shembull duke përdorur vetë median me kujdes.
- Monitoroni përdorimin e medias së fëmijës tuaj për t’u siguruar që përmbajtja është e sigurt dhe e përshtatshme për moshën.
- Mundohuni të futni zakone të mira dhe kufizime që herët.
- Planifikoni aktivitete që nuk fokusohen në ekran dhe vendosni zona në shtëpi ku nuk ka ekran.
Si mund ta reduktoj kohën e fëmijës tim para ekranit?
Ndoshta mënyra më e mirë për të reduktuar kohën para ekranit të fëmijës suaj është të jeni të vëmendshëm për vendosjen e kufijve në përdorimin e medias dhe më pas të flisni me fëmijën tuaj dhe me pjesën tjetër të familjes suaj se pse është e rëndësishme të bëhet ky ndryshim. Identifikoni me cilat lloje mediash mund të angazhohet fëmija juaj, si dhe kur dhe si do t’i lejoni fëmijët tuaj të kenë qasje në to.
“Është e dobishme të mendosh se si mund të jesh në përputhje me kufijtë e ekranit, ndërkohë që qëndroni të qetë kur diskutoni ose vendosni kufij,” thotë Dr. Holzman.
Mund të jetë gjithashtu e dobishme të prezantoni një alternativë për të kaluar kohën në ekran, veçanërisht nëse është tashmë një zakon me të cilin fëmija juaj është mësuar. Për shembull, mund të planifikoni së bashku një aktivitet pa media, të tilla si të bëni një shëtitje me biçikletë si familje, ose të angazhoni fëmijën tuaj në aktivitete të tjera, si të luani një sport, të mererni me një hobi ose të kaloni kohë jashtë ose me miqtë.
E fundit, por sigurisht jo më e rëndësishmja, prindërit do të duan të sigurohen se po marrin gjithashtu hapa për të praktikuar atë që predikojnë. “Shumë fëmijë duan të bëjnë atë që po bëjnë edhe njerëzit që duan më shumë në jetën e tyre,” thotë Dr. Holzman. “Prindërit mund të zbulojnë se zvogëlimi i kohës së tyre para ekranit (p.sh. përdorimi i telefonit, shikimi i shfaqjeve televizive) mund të bëjë që fëmija i tyre gjithashtu të shpenzojë më pak kohë në ekrane.”
A ka ndonjë përfitim nga koha para ekranit?
Edhe pse koha para ekranit sigurisht ka të metat e saj, as Dr. Holzman dhe as Dr. Cross nuk thonë se prindërit duhet ta ndalojnë atë krejtësisht.
Në fakt, pak kohë para ekranit është e mirë. “Shumë forma të kohës para ekranit janë edukative ose kontribuojnë në lidhjet familjare. Për shembull, kërkimi i librave në bibliotekën tuaj lokale ose gjetja e një restoranti për të ngrënë si familje mund të jenë mënyra se si fëmijët përdorin ekranet që kanë efekte pozitive,” shpjegon Dr. Holzman.
Poashtu ne jetojmë në një botë dixhitale dhe ndonjëherë nevojitet përdorimi i ekranit për t’u përfshirë me atë që po ndodh rreth nesh. “Unë mendoj se, në kulturën dhe shoqërinë tonë sot, është shumë e vështirë të jesh i përditësuar me atë që po ndodh rreth nesh, dhe se të shikosh përmbajtje informative mund të jetë mënyra më e mirë për të mësuar rreth diçkaje,” thotë Dr. Cross.
Për shkak se ekranet ka të ngjarë të jenë një pjesë e pashmangshme e së ardhmes së fëmijës suaj, është e dobishme t’i ndihmoni ata të mësojnë se si të përdorin teknologjinë në një mënyrë të sigurt dhe efektive. “Mund të jetë shumë e dobishme për familjet dhe fëmijët që të flasin së bashku për përdorimin e medias për t’i mësuar fëmijët se si të rregullojnë dhe balancojnë përdorimin e tyre,” thotë Dr. Holzman.
Burimi: Forbes Health
Autori: Becca Stanek
Përktheu: Djellza Krasniqi, Prinderimi.com
