Çfarë është ADHD
Çrregullimi i deficitit të vëmendjes/hiperaktivitetit (ADHD) është një nga çrregullimet mendore më të zakonshme që prek fëmijët. Simptomat e ADHD përfshijnë pavëmendje (të paaftë për të mbajtur fokusin), hiperaktivitet (lëvizje të tepërt që nuk i përshtatet mjedisit) dhe impulsivitet (akte të nxituara që ndodhin në moment pa menduar). ADHD konsiderohet një çrregullim kronik dhe dobësues dhe dihet se ndikon tek individi në shumë aspekte të jetës së tij, duke përfshirë arritjet akademike dhe profesionale, marrëdhëniet ndërpersonale dhe funksionimin e përditshëm (Harpin, 2005). ADHD mund të çojë në vetëbesim të dobët dhe funksion social tek fëmijët kur nuk trajtohet siç duhet (Harpin et al., 2016). Të rriturit me ADHD mund të përjetojnë vetëvlerësim të dobët, ndjeshmëri ndaj kritikës dhe rritje të vetëkritikës që mund të rrjedhë nga nivelet më të larta të kritikës gjatë gjithë jetës (Beaton, et al., 2022). Vlen të përmendet, prezantimi dhe vlerësimi i ADHD-së tek të rriturit ndryshon; kjo faqe fokusohet tek fëmijët.
Rreth 8,4% e fëmijëve dhe 2,5% e të rriturve kanë ADHD (Danielson, 2018; Simon, et al., 2009). ADHD shpesh identifikohet për herë të parë tek fëmijët e moshës shkollore kur çon në përçarje në klasë ose probleme me detyrat e shkollës. Diagnostikohet më shpesh tek djemtë sesa tek vajzat duke pasur parasysh dallimet në mënyrën se si shfaqen simptomat. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se djemtë kanë më shumë gjasa të kenë ADHD. Djemtë priren të paraqiten me hiperaktivitet dhe simptoma të tjera të jashtme, ndërsa vajzat priren të kenë pasivitet.
Simptomat dhe diagnozat
Shumë fëmijë mund të kenë vështirësi të qëndrojnë ulur, të presin radhën, t’i kushtojnë vëmendje, të jenë të shqetësuar dhe të veprojnë në mënyrë impulsive. Megjithatë, fëmijët që plotësojnë kriteret diagnostikuese për ADHD, ndryshojnë në atë që simptomat e tyre të hiperaktivitetit, impulsivitetit, organizimit dhe/ose mosvëmendjes janë dukshëm më të mëdha se sa pritej për moshën ose nivelin e tyre të zhvillimit. Këto simptoma çojnë në vuajtje të konsiderueshme dhe shkaktojnë probleme në shtëpi, në shkollë ose në punë dhe në marrëdhënie. Simptomat e vëzhguara nuk janë rezultat i një individi që është sfidues ose i paaftë për të kuptuar detyrat ose udhëzimet
Ekzistojnë tre lloje kryesore të ADHD:
- Prezantim kryesisht i pavëmendshëm.
- Prezantim kryesisht hiperaktiv/impulsiv.
- Prezantim i kombinuar.
Një diagnozë bazohet në praninë e simptomave të vazhdueshme që kanë ndodhur gjatë një periudhe kohore dhe janë të dukshme gjatë gjashtë muajve të fundit. Ndërsa ADHD mund të diagnostikohet në çdo moshë, ky çrregullim fillon në fëmijëri. Kur merret parasysh diagnoza, simptomat duhet të jenë të pranishme përpara se individi të jetë 12 vjeç dhe duhet të ketë shkaktuar vështirësi në më shumë se një mjedis. Për shembull, simptomat mund të shfaqen jo vetëm në shtëpi.
Lloj i pavëmendshëm
I pavëmendshëm i referohet sfidave me qëndrimin në detyrë, fokusimin dhe organizimin. Për një diagnozë të këtij lloji të ADHD, gjashtë (ose pesë për individët që janë 17 vjeç ose më të vjetër) shfaqen shpesh nga simptomat e mëposhtme:
- Nuk i kushton vëmendje detajeve ose nuk bën gabime të pakujdesshme në shkollë ose në detyrat e punës.
- Ka probleme për të qëndruar i fokusuar në detyra ose aktivitete, si gjatë leksioneve, bisedave ose leximit të gjatë.
- Duket se nuk dëgjon kur i flitet (dmth. duket se është diku tjetër).
- Nuk i zbaton udhëzimet dhe nuk i kryen detyrat e shkollës, punët ose detyrat e punës (mund të fillojë detyrat, por shpejt e humb fokusin).
- Ka probleme me organizimin e detyrave dhe punës (për shembull, nuk e menaxhon mirë kohën; ka punë të çrregullt, të çorganizuar; i mungon afatet).
- Shmang ose nuk i pëlqen detyrat që kërkojnë përpjekje të vazhdueshme mendore, si përgatitja e raporteve dhe plotësimi i formularëve.
- Shpesh humbet gjërat e nevojshme për detyrat ose jetën e përditshme, të tilla si letrat e shkollës, librat, çelësat, portofolin, celularin dhe syzet.
- Shqetësohet lehtësisht.
- Harron detyrat e përditshme, të tilla si kryerja e punëve dhe kryerja e punëve. Adoleshentët dhe të rriturit e moshuar mund të harrojnë të kthejnë telefonatat, të paguajnë faturat dhe të mbajnë takime.
Lloji hiperaktiv/impulsiv
- Lëviz me ose godet duart ose këmbët, ose përpëlitet në sedilje.
- Nuk mund të qëndrojë ulur (në klasë, në vendin e punës).
- Vrapon ose ngjitet aty ku është e papërshtatshme.
- Në pamundësi për të luajtur ose për të bërë aktivitete të kohës së lirë në heshtje.
- Gjithmonë “në lëvizje”, sikur i drejtuar nga një motor.
- Flet shumë.
- Thith një përgjigje përpara se të përfundojë një pyetje (për shembull, mund të përfundojë fjalitë e njerëzve, mezi pret të flasë në biseda).
- Ka vështirësi në pritjen e radhës së tij ose të saj, si për shembull gjatë pritjes në radhë.
- Ndërpret ose ndërhyn te të tjerët (për shembull, ndërpret bisedat, lojërat ose aktivitetet, ose fillon të përdorë gjërat e njerëzve të tjerë pa leje). Adoleshentët dhe të rriturit e moshuar mund të marrin përsipër atë që po bëjnë të tjerët.
Lloji i kombinuar
Ky lloj i ADHD-së diagnostikohet kur plotësohen të dy kriteret për llojet e pavëmendshme dhe hiperaktive/impulsive.
Është e rëndësishme të theksohet se disa kushte mund të imitojnë ADHD si çrregullimet e të mësuarit, çrregullimet e humorit, ankthi, përdorimi i substancave, dëmtimet e kokës, kushtet e tiroides dhe përdorimi i disa medikamenteve si steroidet (Austerman, 2015).
Shkaqet e ADHD-se
Shkencëtarët nuk kanë identifikuar ende shkaqet specifike të ADHD. Ndërsa ka prova në rritje që gjenetika kontribuon në ADHD dhe disa gjene janë lidhur me këtë çrregullim, asnjë gjen specifik ose kombinim gjenesh nuk është identifikuar si shkaku i çrregullimit. Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se të afërmit e individëve me ADHD shpesh preken gjithashtu.
Disa faktorë jo gjenetikë janë lidhur gjithashtu me këtë çrregullim si pesha e ulët e lindjes, lindja e parakohshme, ekspozimi ndaj toksinave (alkooli, duhani, plumbi, etj.) gjatë shtatzënisë dhe stresi ekstrem gjatë shtatzënisë.
ADHD dhe fëmijët e moshës shkollore
Mësuesit dhe stafi i shkollës mund t’u ofrojnë prindërve dhe mjekëve informacion për të ndihmuar në vlerësimin e problemeve të sjelljes dhe të të nxënit dhe mund të ndihmojnë me trajnimin e sjelljes. Megjithatë, stafi i shkollës nuk mund të diagnostikojë ADHD, të marrë vendime për trajtimin ose të kërkojë që një student të marrë ilaçe për të ndjekur shkollën. Vetëm prindërit dhe kujdestarët mund t’i marrin ato vendime me mjekun e kujdesit shëndetësor të fëmijës.
ADHD dhe të rriturit
Shumë të rritur me ADHD nuk e kuptojnë se e kanë këtë çrregullim. Një vlerësim gjithëpërfshirës zakonisht përfshin një rishikim të simptomave të kaluara dhe aktuale, një ekzaminim mjekësor dhe histori, dhe përdorimin e shkallëve ose listave kontrolluese të vlerësimit të të rriturve. Të rriturit me ADHD trajtohen me ilaçe, psikoterapi ose kombinime. Strategjitë e menaxhimit të sjelljes, të tilla si mënyrat për të minimizuar shpërqendrimet dhe për të rritur strukturën dhe organizimin, si dhe mbështetja nga anëtarët e afërt të familjes gjithashtu mund të jenë të dobishme.
Mjekimi
Trajtimi i ADHD zakonisht përfshin një kombinim të terapisë dhe ndërhyrjes me ilaçe. Në moshën parashkollore dhe fëmijët më të vegjël, qasja e rekomanduar e linjës së parë përfshin strategji të sjelljes në formën e trajnimit të menaxhimit të prindërve dhe ndërhyrjes në shkollë. Terapia e ndërveprimit prind-fëmijë (PCIT) është një modalitet terapie e bazuar në prova për të ndihmuar fëmijët e vegjël me ADHD dhe çrregullim sfidues opozitar.
Përgatiti: Fjolla Krasniqi, Prinderimi.com
Burimi: https://www.psychiatry.org/
