Nga një rrezik i fshehur, në një krizë të hapur
Dhjetë vite më parë, ekspertët paralajmëronin për rreziqet që fëmijët shqiptarë të Kosovës dhe të Shqipërisë përballonin në internet për shkak të mungesës së mbikëqyrjes dhe kontrollit prindëror. Sot, situata është përkeqësuar ndjeshëm. Vitet që pasuan sollën jo vetëm përhapje masive të pajisjeve digjitale, por edhe një shpërthim të përdorimit të rrjeteve sociale dhe aplikacioneve problematike në mosha gjithnjë e më të vogla.
Nga mungesa e kontrollit, tek mungesa e kujdesit
Në Shqipëri dhe Kosovë, gjithnjë e më shumë fëmijë përdorin telefona të mençur pa asnjë mbikëqyrje efektive. Jo vetëm që shumica e ofruesve të internetit ende nuk janë të detyruar të ofrojnë programe të kontrollit prindëror, por për vetë prindërit, aftësia për të kuptuar ose menaxhuar përdorimin digjital të fëmijëve mbetet e ulët. Për shumë familje, ekrani është bërë mjeti më i lehtë për të “qetësuar” apo “zënë me diçka” fëmijët — edhe nëse kjo do të thotë t’i ekspozojnë ndaj përmbajtjeve të dëmshme dhe varësisë së hershme digjitale.
Aplikacionet problematike: TikTok, Snapchat, Instagram dhe “lojërat” e rrezikshme
TikTok-u, Snapchat-i dhe platformat e tjera me përmbajtje të pamoderuar janë ndër mjediset më të zakonshme ku fëmijët dhe adoleshentët në trojet shqiptare ndeshen me gjuhë urrejtjeje, sfida të rrezikshme, trende seksualizuese dhe kontakt me të panjohur që mund të jenë abuzues. Në shumë raste, vetë përmbajtja që shfaqet për fëmijët është ndërtuar për të krijuar varësi neurologjike përmes dopaminës, duke i mbajtur ata të lidhur me ekranin me orë të tëra.
Studime të fundit nga organizata ndërkombëtare të mbrojtjes së fëmijëve tregojnë se mosha mesatare e ekspozimit të parë ndaj përmbajtjes pornografike ka rënë në 9 vjeç në disa vende të Ballkanit, përfshirë Shqipërinë dhe Kosovën. Ekspozimi i hershëm ndaj përmbajtjeve seksuale nuk shkatërron vetëm pafajësinë e fëmijëve, por sjell pasoja të rënda në zhvillimin emocional dhe psikosocial.
Shifrat alarmante dhe mungesa e reagimit shtetëror
Sipas të dhënave të reja nga rrjetet e këshillimit për fëmijë, mbi 60% e thirrjeve kanë të bëjnë me ankth, depresion, vetëbesim të ulët ose kontakt me të panjohur online. Specialistët vërejnë një rritje të ndjeshme të rasteve të dhunës digjitale, shantazhit seksual dhe shpërndarjes së materialeve komprometuese mes adoleshentëve. Megjithatë, në mungesë të një strategjie kombëtare për edukimin digjital dhe mungesës së bashkëpunimit mes institucioneve arsimore, policisë dhe prindërve, rastet vazhdojnë të injorohen ose trajtohen vetëm pas dëmit.
Shkollat dhe prindërit: të papërgatitur dhe shpesh pasivë
Shkollat publike në Shqipëri dhe Kosovë rrallë përfshijnë edukimin digjital në kurrikulë. Prindërit, nga ana tjetër, shpesh ndihen të paaftë për të kuptuar teknologjinë që fëmijët e tyre përdorin. Nga frika se “nuk do të kuptohen”, shumë fëmijë nuk ndajnë përvojat shqetësuese me të rriturit.
Varësia digjitale: Një krizë në rritje
Fëmijët kalojnë mesatarisht mbi 4–6 orë në ditë para ekranit, duke ndikuar negativisht në përqendrim, shëndet mendor, gjumë dhe aftësi sociale. Psikologët flasin për një “epidemi të qetë” të varësisë digjitale që kalon pa u trajtuar, ndërkohë që moshat e prekura janë gjithnjë e më të vogla.
Çfarë mund të bëhet?
-
Detyrimi ligjor i operatorëve të internetit për të ofruar dhe aktivizuar kontrolle prindërore në çdo paketë familjare.
-
Fushata të vazhdueshme ndërgjegjësimi në media dhe shkolla për rreziqet digjitale dhe sjelljet e sigurta online.
-
Futja e edukimit digjital dhe emocional në shkolla, me qëllim të rritjes së vetëdijes së hershme.
-
Trajnimi i prindërve për përdorimin e mjeteve të kontrollit dhe mënyrat për të ndërtuar komunikim të hapur me fëmijët për çështjet digjitale.
-
Zgjerimi i kapaciteteve të policisë dhe institucioneve mbrojtëse për të hetuar dhe ndëshkuar abuzimet online.
Në epokën e teknologjisë së gjithpranishme, mbrojtja e fëmijëve nuk është vetëm çështje e kontrollit teknik – është detyrë kulturore, ligjore dhe edukative që kërkon përfshirjen e të gjithëve: prindër, mësues, institucione dhe shoqëri civile.
