Spektri i autizmit hyn në një prej çregullimeve neurozhvillimore të njohura si çrregullime të përhapura të zhvillimit (PDD). Kjo gjendje karakterizohet nga tre elemente kryesore: ngecje në komunikim verbal dhe jo verbal, ndërveprimi i dobët social dhe modele të përsëritura dhe të kufizuara të sjelljes ose interesave. Shkalla dhe intensiteti i këtyre veçorive mund të ndryshojë nga individi në individ dhe mund të ndryshojnë gjatë kohës me zhvillimin e aftësive të tjera.
Spektri i autizmit është mjaft kompleks dhe në të inkorporohen karakteristika të veçanta tek pjesa më e madhe e të prekurve. Edhe pse pengesat në komunikim dhe në ndërveprimin social janë shenja dalluese, sjelljet janë gjithashtu të rëndësishme. Autizmi ndikon në të gjitha aspektet e zhvillimit dhe shpesh shoqërohet me aftësi të kufizuara intelektuale, probleme në të folur, dhe probleme të tjera psikologjike dhe të sjelljes.
Shkaqet
Autizmi është një çrregullim neurobiologjik i ndikuar nga faktorët gjenetikë dhe mjedisorë që ndikojnë në zhvillimin e trurit. Edhe ditëve të sotme, hulumtimet vazhdimisht tentojnë të thellojnë të kuptuarit rreth shkaktarëve të autizmit, por aktualisht asnjë shkaktarë i vetëm unifikues nuk është sqaruar. Rrjedhimisht, autizimi mbetet akoma shumë kompleks dhe vështirë i sqaruar nga pikpamja e shkaktarëve. Gjithsesi, gjenetika konsiderohet që luan një rol të rëndësishën në zhvillimin e simptomave specifike të autizmit. Por edhe faktori gjenetik mbetet jashtëzakonisht i ndryshueshëm brenda çrregullimit të autizmit. Kjo sepse rreziku gjenetik mund të modifikohet nga faktorë mjedisorë para lindjes, gjatë lindjes apo edhe pas lindjes tek disa individë.
Simptomat e Autizmit
Simptomat e Autizmit, zakonisht, për herë të parë, shfaqen në vitet e para dhe vitet e dyta të jetës. Diagnoza e hershme është e rëndesishme sepse identifikimi i hershëm dhe ndërhyrja e hershme mund t’i ndihmojë ata të zhvillojnë aftësitë që u nevojiten për t’i menaxhuar sfidat me të cilat mund të përballen eventualisht.
Disa nga simptomat kryesore të autizmit janë:
- Vështirësi ne ndërveprimet sociale: Fëmijët me autizëm mund të kenë problem kontaktin me sy, t’u përgjigjen emrave të tyre ose të tregojnë interes për të tjerët.
- Aftësi të vonuara të të folurit dhe gjuhës: Fëmijët me autizëm mund të kenë aftësi të vonuara të të folurit dhe gjuhës, ose mund të mos flasin fare.
- Sjelljet e përsëritura: Fëmijët me autizëm mund të përfshihen në sjellje të përsëritura si lëkundja, përplasja e duarve ose rrotullimi.
- Vështirësi me ndryshimet në rutinë: Fëmijët me autizëm mund të mërziten ose të shqetësohen kur ka një ndryshim në rutinë ose mjedis.
- Aspektet shqisore: Fëmijët me autizëm mund të jenë tepër të ndjeshëm ose pak të ndjeshëm ndaj stimujve të caktuar si tingujt, teksturat ose dritat.
Një diagnozë e autizmit mund të ndihmojë në trajtimin e nevojshëm, por edhe në kuptimin e pikave të forta dhe sfidave të fëmijës. Kjo ndihmon tutje në krijimin e një plani trajtimi të personalizuar. Është e rëndësishme të punohet me një ekip profesionistësh të specializuar në autizëm, si terapistë të të folurit dhe gjuhës, terapistë të sjelljes, psikolog, neurpsikiatër, dhe të tjerë për të ndihmuar në zhvillimin e aftësive pavarësuese të fëmijës. Është gjithashtu e rëndësishme të krijohet një mjedis mbështetës për fëmijën në shtëpi dhe shkollë. Kjo mund të ndihmojë fëmijën të ketë një rutinë të parashikueshme, si dhe të zhvillojë aftësitë sociale që mund t’ua lehtësojnë atyre navigimin e simptomave të caktuara.
Stigmatizimi
Për shkak të mos informimit dhe stigmës rreth autizmit, fëmijët, dhe indirekt prindërit, të cilët janë të prekur nga ky çrregullim, ballafaqohen në vazhdimësi me diskriminim dhe pabarazi. Në fakt, studimet tregojnë se refuzimi dhe shmangia nga komuniteti mund të kufizojë hapësirën e fëmijëve me autizëm dhe familjeve të tyre për t’u socializuar. Për të zvogëluar paragjykimet dhe për të rritur njohuritë e komunitetit për autizmin, mund të jenë efektive programet arsimore dhe trajnimet për individët që kanë më pak njohuri për autizmin.
Në bazë të hulumtimeve mbi stigmatizimin e personave me autizëm në vende të ndryshme, tetë nga dhjetë stereotipet kryesore që njerëzit i lidhin me autizmin vlerësohen negativisht (duke përfshirë këtu cilësimin e tyre si persona me personalitet/sjellje të vështira). Në mënyrë të ngjashme, për mbi 15 vjet, rreth 67% e mediave që flisnin për autizmin në Shtetet e Bashkuara dhe Britani kishin komponentë stigmatizues. Si në Britani, ashtu edhe në Australi, njerëzit autikë portretizohen si të rrezikshëm, të paqëndrueshëm, ose të padashur dhe të keqtrajtuar në media. Këto portretizime negative dhe perceptimet për njerëzit autikë mund t’i bëjnë ata të ndihen nën presion për ta fshehur statusin e tyre në spektër dhe për t’u kamufluar si jo autikë, pavarësisht se kjo ndikon në shëndetin e tyre mendor.
Në një artikull për eksperiencat e prindërve të fëmijëve me autizëm, prindërit treguan për menyrën se si shihen në shoqëri. Shumë prindër ishin të shqetësuar se sjelljet, sipas tyre, sfiduese të fëmijëve të tyre me autizëm, ishin arsyet kryesore që kontribuojnë në stigmën ndaj tyre. Shumica e prindërve pohuan se duhet t’i ndalojnë fëmijët e tyre që të shkojnë të luajnë me fëmijët e tjerë pasi ata ishin të shqetësuar se fëmijët e tyre do të silleshin në mënyrë të papërshtatshme. Mungesa e njohurive apo ndërgjegjësimit për autizmin ishte vërtetuar gjithashtu se ishte një kontribues i madh në përvojat stigmatizuese. Në këtë kuptim, ndërgjegjësimi më i ulët për autizmin kishte çuar në trajtim të padrejtë ose mos pranimi dhe keqkuptimi nga ana e komunitetit për fëmijët me autizëm dhe prindërit e tyre.
Ulja e stigmës mund të bëhet duke u bërë rritja e njohurive dhe familjaritetit për autizmin tek komuniteti. Në këtë rast mund të zvogëlohen paragjykimet e qarta për autizmin në një nivel më të madh sesa ato të nënkuptuara. Ky konstatim ngre mundësinë që programet arsimore dhe trajnimet për të reduktuar paragjykimet e nënkuptuara ndaj autizmit mund të jenë veçanërisht efektive për individët që kanë më pak njohuri për autizmin.
Autore: Anduena Kelmendi
