Nëse jeni si shumica e prindërve, dëshironi më të mirën për fëmijët tuaj. Dëshironi që ata të kenë sukses në shkollë, të kenë miqësi të shëndetshme dhe të ndihen të sigurt dhe të dashur në shtëpi. Por ndonjëherë disfunksioni familjar mund të pengojë arritjen e këtyre qëllimeve. Realizimi se dinamika e familjes suaj mund të mos jetë e shëndetshme mund të ndihet dërrmuese, stresuese dhe madje edhe dëshpëruese, por ekspertët pohojnë se nuk ka humbur gjithçka nëse dini se çfarë të bëni për të përmirësuar dinamikën familjare.
Pavarësisht nëse bëhet fjalë për disfunksion në familjen tuaj të gjerë apo sfida në familjen tuaj të ngushtë, të dish se si të njohësh shenjat e disfunksionit dhe të marrësh hapa për ta adresuar atë mund t’ju ndihmojë të krijoni një mjedis familjar më funksional. Ja çfarë rekomandojnë ekspertët kur bëhet fjalë për njohjen dhe adresimin e disfunksionit familjar.
Çfarë është një familje disfunksionale?
Sipas Brett A. Biller, PsyD, një ekspert në psikologjinë e familjes dhe fëmijës dhe drejtor i shëndetit mendor në Shtëpinë e Fëmijëve Audrey Hepburn, Qendra Mjekësore e Universitetit Hackensack, nuk ka një përkufizim të vetëm të pranuar të një familjeje disfunksionale. Megjithatë, zakonisht mund të përkufizohet si një familje që, për çfarëdo arsye, rezulton në funksionim problematik.
“Ashtu si orët ose sistemet e tjera, familjet janë njësi interaktive në të cilat çdo anëtar i familjes ndikon te anëtarët e tjerë të familjes, si dhe në njësinë familjare në tërësi.” Megjithatë, ai shton se është “e rëndësishme të kuptohet se disfunksioni brenda një familjeje nuk barazohet domosdoshmërisht me një familje disfunksionale.”
Në përgjithësi, një familje disfunksionale karakterizohet nga ndërveprime që i pengojnë anëtarët e familjes të ndihen të sigurt, të kujdesur ose të shëndetshëm fizikisht ose mendërisht. Ata gjithashtu mund të mos jenë në gjendje të zhvillojnë një afërsi me njëri-tjetrin ose të shprehen plotësisht. Ndonjëherë disfunksioni i rëndësishëm familjar mund të shkaktojë që anëtarët e familjes të zhvillojnë probleme të shëndetit mendor që i pengojnë ata të zhvillojnë marrëdhënie të shëndetshme jashtë familjes së tyre.
Familjet disfunksionale zakonisht kanë komunikim dhe marrëdhënie të dobëta të shkaktuara nga mungesa e strukturës dhe kufijve. Biller thotë se gjithashtu nuk është e pazakontë që disfunksioni familjar të përkeqësohet ose të shkaktohet nga abuzimi, mosmarrëveshjet e rëndësishme prindërore, gjendjet e vazhdueshme mjekësore ose problemet ekzistuese të shëndetit mendor.
Shenja që familja juaj mund të jetë disfunksionale
Këtu janë disa shenja të mundshme që familja juaj mund të funksionojë me njëfarë niveli të disfunksionit:
- Mungesa e komunikimit
- Konflikt i vazhdueshëm
- Sekrete të tepërta
- Sjellje kontrolluese
- Mungesa e mbështetjes emocionale ose empatisë
- Lidhje të pashëndetshme ose ndërvarësia e madhe
- Fajësimi i të tjerëve
- Theksimi i fitores, konkurrenca e pashëndetshme ose favorizimi
- Ndryshimi i roleve midis prindërve dhe fëmijëve
- Rregulla ose kufij të dobët ose joekzistues
- Prindërim neglizhues ose i papërfshirë
- Tendenca drejt sjelljeve abuzive
- Përdorimi ose abuzimi me substanca
Dallimi midis një familjeje disfunksionale dhe një familjeje toksike
Është e zakonshme që njerëzit të ngatërrojnë familjet disfunksionale me familjet toksike. Por, ka disa dallime kryesore. Familjet disfunksionale mund të kenë vështirësi me:
- Komunikimin
- Kufijtë e pashëndetshëm
- Zgjidhjen e konflikteve
Megjithatë, sjelljet e tyre nuk janë gjithmonë abuzive ose shkatërruese. Anasjelltas, familjet toksike karakterizohen nga sjellje të dëmshme që dëmtojnë mirëqenien emocionale dhe psikologjike të anëtarëve të familjes. Familjet toksike janë një lloj familjeje disfunksionale, por jo të gjitha familjet disfunksionale janë toksike.
Shembuj të disfunksionit familjar
Sipas Sandra Kushnier, LMFT, një terapiste e licencuar për martesën dhe familjen dhe themeluese e Meridian Counseling, disfunksioni do të duket ndryshe në çdo familje, por ka disa tema të zakonshme. Disa shembuj përfshijnë:
- Parentifikimi: Parentifikimi është një temë e zakonshme në familjet disfunksionale, ku fëmijët pritet të marrin role të rriturish, duke ofruar mbështetje emocionale ose praktike që është e papërshtatshme për moshën e tyre, thotë Kushnier. “Në familjet që merren me abuzimin me substanca, fëmijët mund të marrin role kujdestarie, duke lundruar në kaos dhe paparashikueshmëri vetëm për të mbajtur funksionimin e familjes.”
- Familjet e drejtuara nga konflikti: Në një familje të drejtuar nga konflikti, argumentet e vazhdueshme—qofshin verbale apo fizike—krijojnë një mjedis ku fëmijët ndihen të pasigurt dhe të dërrmuar, thotë Kushnier. Konflikti kronik gjithashtu mund të krijojë një ndjenjë paqëndrueshmërie dhe mosbesimi midis anëtarëve të familjes.
- Përfshirja e tepërt: Në një familje të përfshirë tepër, një prind mund të përfshihet tepër në vendimet e një fëmije, duke dekurajuar pavarësinë dhe duke krijuar ankth ose faj kur fëmija kërkon autonomi, thotë Kushnier.
- Negocimi dhe mungesa e rregullave: Sinclair Davis, PsyD, dekani i këshillimit në Shkollën Përgatitore të Shën Benediktit, thotë se një gjë që ai shpesh sheh kur has familje disfunksionale është mungesa e zbatimit të rregullave ose negocimi midis prindërve. “Kur përpiqet të zbatojë rregullat familjare, një fëmijë fillon të bëjë tërbim. Gjatë tërbimit, fëmija abuzon verbalisht me prindin dhe gjithashtu shkatërron pronën brenda shtëpisë.
Efektet e disfunksionit familjar te fëmijët
Disfunksioni në një familje mund të ndikojë te të gjithë ndryshe, thotë Kushnier. Por në përgjithësi, ndikimi ka potencialin të jetë i thellë dhe afatgjatë.
- Mungesa e aftësive të rregullimit emocional:
- Fëmijët që rriten në familje disfunksionale mund të kenë vështirësi me rregullimin emocional, shpjegon Kushnier, “duke mos pasur kurrë një model të shëndetshëm për t’i udhëhequr ata,” thotë ajo.
- Pa të rritur që mund të modelojnë mënyra të shëndetshme për t’u marrë me zemërimin, frikën ose trishtimin, ose terapi për t’i ndihmuar ata të korrigjojnë reagimet e tyre emocionale, ata mund të jenë të dënuar të “përsërisin pa e ditur këto dinamika të pashëndetshme në marrëdhëniet e tyre si të rritur.”
- Probleme të ardhshme të shëndetit mendor:
- Ata gjithashtu mund të përjetojnë gjendje të shëndetit mendor si ankthi dhe depresioni, thotë Kushnier. Edhe abuzimi me substanca është më i zakonshëm.
- “Aftësitë e përballimit dhe komunikimit shpesh dëmtohen, pasi nuk u mësuan ose modeluan në një mënyrë konstruktive. Akademikisht, disa fëmijë shkëlqejnë si një mënyrë për të fituar miratimin, ndërsa të tjerët mund të kenë vështirësi për shkak të paqëndrueshmërisë në shtëpi.”
- Trauma afatgjate:
- Ndonjëherë fëmijët gjithashtu do të shfaqin simptoma traume si pavëmendja, mosrespektimi i rregullave, vështirësitë në zbatimin e udhëzimeve dhe marrëdhëniet e dobëta me bashkëmoshatarët që imitojnë sëmundje të tilla si çrregullimi i deficitit të vëmendjes dhe hiperaktivitetit (ADHD) ose çrregullimi sfidues kundërshtues (ODD), shton Biller.
“Pavarësisht nga përhapja e disfunksionit, familjet nuk janë të destinuara të prishen. Në fakt, kur njihet, adresimi i disfunksionit mund të rezultojë në shëndet të rëndësishëm për familjet dhe individët brenda familjes.”
— BRETT A. BILLER, PSYD, NJË EKSPERT NË PSIKOLOGJINË E FAMILJES DHE FËMIJËS DHE DREJTOR I SHËNDETIT MENDOR NË SHTËPINË E FËMIJËVE AUDREY HEPBURN, QENDRA MJEKËSORE E UNIVERSITETIT HACKENSACK.
Këshilla për përmirësimin e dinamikës familjare
Për të ndryshuar dinamikën familjare, hapi i parë është të pranosh se ka aspekte disfunksionale, thotë Erin O’Callaghan, PhD, drejtor i lartë i programeve të terapisë dhe cilësisë në Brightside Health. “Të gjithë anëtarët e familjes duhet të pranojnë rolin që luajnë në këto dinamika.”
Pasi të arrihet kjo, O’Callaghan thotë se mund të punoni për përmirësimin e komunikimit, vendosjen e kufijve të shëndetshëm dhe promovimin e llogaridhënies.
“Terapia gjithashtu mund të ofrojë një hapësirë të sigurt për të adresuar çështje të vështira, për të përmirësuar intimitetin emocional dhe për të mësuar strategji të zgjidhjes së konflikteve. Së bashku, anëtarët e familjes mund të përpunojnë betejat e tyre personale dhe të ndryshojnë mekanizmat e pashëndetshëm të përballimit.”
Nëse disfunksioni është kryesisht me familjen e gjerë, mund t’ju duhet të vendosni kufij dhe të komunikoni hapur për fushat specifike të shqetësimit. Duke vepruar kështu, gjithashtu modelon për fëmijët tuaj se si të menaxhojnë marrëdhëniet e vështira në një mënyrë të respektueshme. Këtu janë disa këshilla të tjera që O’Callaghan rekomandon për përmirësimin e dinamikës familjare.
- Jepini përparësi shëndetit mendor: Kërkoni terapi ose këshillim për t’ju ndihmuar të përpunoni ndjenjat tuaja dhe të mësoni se si të menaxhoni stresin familjar, thotë ajo. “Terapia mund t’ju ndihmojë të krijoni mekanizma të shëndetshëm përballimi dhe të ofrojë udhëzime se si të merreni me [anëtarët e vështirë të familjes].”
- Inkurajoni vetë-kujdesin: Jo vetëm që duhet të merrni kohë për veten tuaj për t’u çlodhur, për t’u rikarikuar dhe për t’u fokusuar në aktivitete që promovojnë mirëqenien tuaj—qoftë ushtrimi, meditimi, mbajtja e ditarit ose thjesht të keni kohë për t’u çlodhur—por gjithashtu duhet ta inkurajoni këtë te fëmijët tuaj.
- Modeloni strategji të shëndetshme përballimi: Pajisni fëmijët tuaj me mjetet që u nevojiten për të menaxhuar ekspozimin ndaj sjelljes disfunksionale familjare në një mënyrë të shëndetshme, thotë O’Callaghan. “Kjo do t’i ndihmojë ata të ruajnë stabilitetin emocional dhe të shmangin dërrmimin nga problemet e familjes.”
- Mësoni teknika të rregullimit emocional: Bisedoni me fëmijët tuaj për aftësitë e rregullimit emocional, si frymëmarrja e thellë, mbajtja e ditarit ose teknikat e shpërqendrimit kur ndihen të dërrmuar ose të mërzitur nga ndërveprimet e familjes së gjerë.
- Inkurajoni një ndjenjë autonomie: Mbështetni interesat dhe vetëvlerësimin e fëmijës tuaj, në mënyrë që ata të ndihen mjaft të sigurt për të thënë jo ose për t’u larguar nga situatat toksike familjare nëse është e nevojshme, thotë O’Callaghan. Gjithashtu, fuqizojini ata të thonë “jo” në situata me anëtarët e familjes që i bëjnë të ndihen të stresuar ose të pakëndshëm dhe theksoni se ata kanë të drejtën të mbrojnë mirëqenien e tyre emocionale.
- Krijoni një plan për t’u marrë me konfliktin: Në familjet disfunksionale, konflikti shpesh lind në mënyrë të paparashikueshme, thotë O’Callaghan. Mund të jetë e dobishme të keni një plan në vend për mënyrën se si t’i trajtoni këto situata kur ato lindin—për shembull, të vendosni paraprakisht kur të largoheni nga një funksion familjar nëse dhe kur shpërthen një debat.
- Luani role të bisedave të vështira: Mësojuni fëmijëve tuaj se si të trajtojnë konfrontimin, se si të vendosin kufij dhe se si të largohen nga situatat nëse ndihen të pasigurt ose të pakëndshëm, thotë ajo.
- Qëndroni të qetë dhe shmangni përshkallëzimin: Nëse gjendeni në një konflikt me anëtarët e familjes, përpiquni të qëndroni të qetë dhe mos u përfshini në debate. Jini të përgatitur të largoheni ose të shkëputeni nëse situata bëhet e ngarkuar emocionalisht.
- Kërkoni mbështetje jashtë familjes: Kur është e mundur, ndërtoni marrëdhënie të shëndetshme me miqtë, mentorët ose profesionistët e shëndetit mendor. Këta njerëz mund të ofrojnë perspektivë dhe mbështetje emocionale, duke ndihmuar në zvogëlimin e ndikimit të disfunksionit familjar.
- Vendosni kufij të qartë: Përcaktoni qartë kufijtë tuaj me anëtarët e familjes. Kjo mund të përfshijë kufizimin e kohës që kaloni me ta ose refuzimin e përfshirjes në biseda të dëmshme. Komunikoni këto kufij me vendosmëri, por me respekt.
- Praktikoni vetë-dhembshurinë: Kujtoni veten se nuk jeni përgjegjës për sjelljen e anëtarëve të tjerë të familjes. Përqendrohuni në mirëqenien tuaj dhe praktikoni vetë-dhembshurinë. Jini të butë me veten dhe lejoni veten të ndjeni emocionet tuaja.
- Mësoni të pranoni atë që nuk mund të ndryshoni: Ndonjëherë, pavarësisht përpjekjeve tona, disa aspekte të disfunksionit familjar nuk mund të ndryshohen. Mësoni të pranoni atë që nuk mund të ndryshoni dhe përqendrohuni në atë që mund të kontrolloni: reagimet dhe veprimet tuaja.
-
Duke ndjekur këto këshilla, mund të filloni të krijoni një dinamikë familjare më të shëndetshme dhe të mbështetshme për veten dhe fëmijët tuaj.
Burimi: Parents.com
Solli në shqip: Prinderimi.com
